کرم پیچازی دنیای جدید (Cochliomyia hominivorax)، این مهاجم نام‌آشنا برای دامداران و دامپزشکان، قرن‌هاست که به عنوان یکی از مخرب‌ترین آفات دامی در قاره آمریکا شناخته می‌شود و همواره خطری جدی برای اقتصاد دامپروری و سلامت حیات وحش محسوب می‌شده است. اوج موفقیت بشر در نبرد با این آفت، در اواخر سده بیستم و با به کارگیری روشی انقلابی به نام «تکنیک حشره عقیم» (SIT) محقق شد، تا جایی که ریشه‌کنی آن به عنوان یک پیروزی تاریخی در annals علم دامپزشکی به ثبت رسید.
تکنیک حشره عقیم (SIT) چیست؟
این یک روش کنترل بیولوژیک است که در آن مقادیر انبوهی از حشرات نر این آفت در کارخانه‌های ویژه پرورش یافته و سپس با پرتوهای خاصی(مانند پرتو گاما) عقیم می‌شوند. این نرهای عقیم در طبیعت رها شده و با حشرات ماده جفتگیری می‌کنند. از آنجایی که این جفتگیری به تولید تخم‌های بارور منجر نمی‌شود، به تدریج از جمعیت آفت کاسته شده و در نهایت از بین می‌رود.
اما داستان به این نقطه پایانی خوش ختم نمی‌شود. طغیان‌های نگران‌کننده اخیر این انگل در مناطقی که برای دهه‌ها عاری از آن بودند، زنگ خطری را برای جامعه علمی و کشاورزی به صدا درآورده است. این وقایع، توانایی شگفت‌انگیز این آفت برای بازگشت مجدد (Resurgence) را نشان می‌دهد و اهمیت حفظ سیستم‌های پایش و مراقبت فعال و تداوم تلاش‌های کنترل را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
چرا بازگشت مجدد رخ داده است؟
عوامل متعددی می‌توانند در بازگشت این آفت نقش داشته باشند:کاهش تامین بودجه و سستی در اجرای برنامه‌های مراقبتی پس از موفقیت اولیه، تغییرات آب و هوایی که ممکن است شرایط محیطی را برای گسترش آن مساعدتر کند، و افزایش تردد و حمل و نقل دام و محصولات کشاورزی که می‌تواند به طور تصادفی عامل انتقال آفت به مناطق پاک شده باشد.
حال، باید به biology منحوس این حشره نگاهی بیندازیم. عبارت "کرم پیچازی" در ذهن کسانی که با چرخه زندگی شوم آن آشنا هستند، واکنشی عمیقاً منفی برمی‌انگیزد. این مگس انگلی، تفاوتی بنیادین با مگس‌های معمولی دارد؛ لاروهای آن انگل‌های اجباری جانوران خونگرم هستند که میزبان خود را — از دام‌های اقتصادی گرفته تا حیوانات خانگی و حتی انسان — به شکلی دردناک و مهلک مورد تهاجم قرار می‌دهند.
لارو و انگل اجباری
· لارو: به نوزاد کرم‌مانند حشرات گفته می‌شود. در اینجا، منظور همان "کرم"های بیماری‌زاست.
· انگل اجباری: به موجودی گفته می‌شود که برای تکمیل چرخه زندگی و رشد خود حتماً باید در بدن یک میزبان زندگی کند و نمی‌تواند بدون آن زنده بماند.
حشره ماده، تخم‌های خود را درون زخم‌های باز یا بافت‌های مخاطی (مانند بینی، چشم یا گوش) جانوران می‌گذارد. با تفریخ تخم‌ها، لاروها به درون بافت‌های زنده و سالم میزبان نفوذ کرده و با تغذیه از آن‌ها به رشد خود ادامه می‌دهند. این عمل، زخم‌های عمیق، عفونی و بدشکلی را ایجاد می‌کند که تحت عنوان «میازیس» (Myiasis) شناخته می‌شوند. در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، این آلودگی در بیشتر موارد به قیمت جان میزبان تمام خواهد شد.
توضیح: میازیس (Myiasis)
این یک اصطلاح تخصصی پزشکی و دامپزشکی است که به آلودگی بافت‌های بدن یک جانور زنده با لارو(کرم) مگس‌ها اشاره دارد. کرم پیچازی عامل یکی از خطرناک‌ترین انواع میازیس است.
سرگذشت این آفت سه فصل اصلی دارد: اوج، سقوط و بازگشت. در فصل اوج، این کرم خسارات اقتصادی هنگفتی به صنعت دامپروری وارد کرد و شیوه مدیریت دام را در بسیاری از مناطق تحت تاثیر قرار داد. فصل سقوط، داستان موفقیت خیره‌کننده پروژه SIT است؛ پروژه‌ای که با رهاسازی سیستماتیک نرهای عقیم، توانست این آفت را ابتدا از خاک ایالات متحده و سپس از بخش‌های وسیعی از مکزیک و آمریکای مرکزی به کلی محو کند. این افتخار، همچنان به عنوان یکی از برجسته‌ترین دستاوردهای مبارزه بیولوژیک در تاریخ ثبت شده است.
اما اکنون، در فصل بازگشت، شاهد گزارش مواردی از آلودگی در مناطقی مانند فلوریدا (۲۰۱۶) و آمریکای مرکزی هستیم؛ مناطقی که برای چندین نسل، میزبان این آفت نبوده‌اند. این رویدادها به وضوح نشان می‌دهند که حتی پس از یک ریشه‌کنی ظاهراً کامل، خطر همیشه به صورت latent وجود دارد.
نتیجه‌گیری:
سرگذشت کرم پیچازی به ما حکایتی مهم می‌آموزد:نبرد با آفات، جنگی همیشگی است و نه نبردی تک‌باره. موفقیت‌های دیروز نباید مایه غفلت و کاهش مراقبت‌های فردا شود. برای حفاظت از سرمایه‌های دامی، امنیت غذایی و حتی سلامت عمومی، ضروری است که زیرساخت‌های نظارتی تقویت شده و برنامه‌های کنترلی پیشرفته، به صورت مستمر حفظ و به‌روزرسانی شوند. این شکارچی کوچک اما سازگار، همواره در کمین نشسته است و اگر فرصتی بیابد، بی‌درنگ بازخواهد گشت.
منبع: مقاله New World Screwworm: Rise, Fall and Resurgence از انجمن میکروبیولوژی آمریکا
https://asm.org/articles/2025/september/new-word-screwworm-rise-fall-resurgence